[EşkiyA]

{EDITOR=<p style="font-weight: bold;" align="justify"><font size="3">KADERIYYE</font></p><hr style="height: 3px;" color="#800000" size="5"><p align="justify"><font size="3">Kader inancinireddeden düsünce ve inanç akimi. Ilk bakista mantik disi görünen bu adlandirma, akimüyelerinin Allah'in belirledigi kader yerine insanin belirledigi bir kadere inanmalari vefiilleri Allah'a degil insana isnad etmelerinden dolayi yapilmistir. Tam bir düsünce veinanç okulu durumuna gelmesini saglayacak bir sistematige sahip olmayan Kaderiyyeakiminin görüsleri çesitli kisilerce temsil edildi ve giderek Mutezile okulunun temeltezleri arasina girerek varligini sürdürdü.</font></p><p align="justify"><font size="3">Islâm mezheplertarihçilerine göre Kaderiyye akimina Emevi halîfelerinden Abdülmelik Ibn Mervan döneminde Haccâc tarafindan öldürülen Ma'bed ibnHalid el-Cüheni (ö.80/699) öncülük etti. Tabiûn bilginlerinden olan ve HasanBasrî'nin derslerini izleyen el-Cüheni'nin Kader konusundaki düsüncelerinin yayginlikkazanmasinda ünlü Mutezile bilginlerinden Amr b. Ubeyd'in önemli etkisi oldu. Kaderîdüsüncelere yön veren etken, ilmî olmaktan çok siyasî niteliklidir. Emevîlerinyönetimlerini mesrulastirmak amaciyla Cebr düsüncesinden yararlanmaya, çalismalarinakarsilik, bu yönetime muhalif kisiler onlarin anladiklari anlamda bir kadere, dolayisiylaonlarin yönetimine karsi çikiyorlardi. Nitekim el-Cüheni'nin öldürülmesine kaderkonusundaki düsünceleri degil, Abdurrahman b. Es'as'in Emevîlere karsi baslattigiisyana katilmasi neden olmustu. Mevcut yönetime karsi muhalefet, eylemlerini Allah'intakdiri ile açiklayan Emevilerin uygulamalarindan dolayi sorumlu olduklarim savunan tümilk kaderilerin ortak özelligidir.</font></p><p align="justify"><font size="3">Kaderiyye inançlariel-Cühenî'den sonra, Hisam b. Abdülmelik (H.105-123) tarafindan önce dili, sonra baskestirilerek öldürülen Gaylan b. Müslim el-Kiptî ed-Dimaskî tarafindan daha sistemlibir biçimde savunuldu. Bu nedenle Gaylan, Kaderiyye'nin gerçek kurucusu sayilir.Gaylan'in öldürülmesinden sonra Kaderiyye bagimsiz bir akim olarak varliginisürdüremedi, ancak kadere iliskin düsünceleri kismen degistirilerek Muteziletarafindan savunuldu. Bu nedenle Kaderiyye kimi zaman Mutezile içinde bir kol gibigörülmüs; kimi zaman da Mutezile, Kaderiyye olarak adlandirilmistir.</font></p><p align="justify"><font size="3">Kaderiyye bagimsizbir okul durumuna gelemedigi için bir düsünce sisteminden söz edilemez. Ancak bu akimiçinde yer alan kisilerin kader ve buna bagli olarak insanin özgürlük ve iradesi,Allah'in iradesinin insanin fiilleri üzerindeki etkisi gibi konularda birlestiklerisöylenebilir. Buna göre insan özgür ve irade sahibi bir varliktir. Bu nedenleeylemlerinden sorumludur. Ne Allah'in irade etmesi ve yaratmasi anlaminda, ne de bilmesive takdir etmesi anlaminda bir kader vardir. Insan eylemini bilgisiyle kendisi seçer,sonra iradesi ile seçtigi eyleme yönelir ve yapabilme gücüyle yaratir. Allah bu eylemiönceden belirlemez., iradesinin bu eylemle bir ilgisi, gücünün de ortaya çikisindabir etkisi yoktur. Allah insanin eylemlerini ancak ortaya çiktiktan sonra bilebilir.</font></p><p align="justify"><font size="3">Kader konusuçevresindeki bu ortak inançlarin disinda Kaderiyyeye baglanan kimi farkli gorüsler debulunmaktadir. Ne ki bunlar bir akim olarak Kaderiyyeye degil, kaderi inançlaribenimseyen farkli kisilere ait görüsler durumundadir. Mezhepler tarihine iliskineserlerde Kaderiyye'den ayrilan kollara ait görüsler gibi sunulan bu düsünceler desöyleözetlenebilir: Kaderiyye'den bazilarina göre iyi isler (hasenât) ve iyilik (hayr)Allah'tandir, ancak kötü isler (seyyiât) ve günahlar (masiyet) Allah'a isnad edilemez.Mufavvida adiyla anilan bazi kaderilere göre, insan Allah'in hiçbir yardimi veyönlendirmesi (hidâyet) olmaksizin iyi olan herseyi yapabilme gücüne sahiptir. Allahinsana yapabilme gücünü (istitaat) tam ve mükemmel olarak vermistir. Bu güçle insaninanmak-inkâr etmek, yemek-içmek, oturmak-kalkmak, uyumak-uyanmak gibi istedigi her isiyapabilir. Bazi kaderiler Allah'in zina çocugunu yaratmasini veya onu takdir etmesiniveya dilemesini veya onu önceden bilmesini inkâr ederler. Bunlar bütün hayatinihirsizlik eden ve haram kilinmis seyleri yiyen bir insanin bunu Allah'in rizki olarak eldeettigini kabul etmez ve Allah'in helâl olanin disinda rizik vermeyecegini savunurlar.Kimi kaderîler de Allah'in insanlarin ecellerini ve rizklarini belirledigini kabulederler. Bunlara göre, bir insani öldüren kisi, o insani ecelinin gelmedigi bir vakitteöldürmekle, eceline kavusmasina engel olmustur. Bu durumda ölen insanin rizki, eldeedilmemis bir durumda kalmistir.</font></p><p align="justify"><font size="3">Basta bazi tabiûnbilgini olmak üzere çesitli Islâm ilimlerinde isim yapmis birçok ünlü bilginKaderiyye akimi içinde sayilmistir. Bir bölümünün sonradan kaderî düsüncelerdenvazgeçtigi söylenilen bu ünlü isimlerden bazilari söyle siralanabilir: Benzeyenharfleri birbirinden ayirmak üzere tek ve çift nokta usulünü bulan dil bilgini Nasr b.Asim, Kur'an üzerindeki çalismalari ile taninan Medineli bilgin Ata b. Yesâr, Kur'an'inhiziblere bölünmesi üzerinde çalismis Halid b. Midan, basta tarih olmak üzere birçokalanda eserler yazan Vehb b. Münebbih, ilimde Hasan Basri ile karsilastirilan Mekhûl,tefsir alaninda otorite sayilari Katâde, tefsirde Mücâhid'in ravisi olan Ibn Ebi Necih,ünlü tarihçi ibn ishâk, Amr bin Fa'id, Fazl er-Rakasi, Abbad bin Mansur.</font></p><p align="justify"><font size="3">Ahmed ÖZALP</font></p>EDITOR}